Ο Αυτοκράτορας και ο Πατριάρχης μέσα από βυζαντινές πηγές

Ο Αυτοκράτορας και ο Πατριάρχης μέσα από βυζαντινές πηγές
ΚΕΙΜΕΝΟ 1 «Περί βασιλέως», απόσπασμα από την Επαναγωγή (κωδικοποίηση νομοθετικών κειμένων επί Βασιλείου Α΄ που αποδίδεται στον πατριάρχη Φώτιο) α΄ Ο βασιλιάς είναι η έννομη εξουσία. Είναι κοινό αγαθό για όλους τους υπηκόους του. Ούτε από αντιπάθεια τιμωρεί, ούτε από προσωποληψία ευεργετεί (δεν παρέχει τα ευεργετήματά του από εξαιρετική συμπάθεια), αλλά σαν ένας αγωνοθέτης απονέμει τα βραβεία (στους ικανούς). β΄ Σκοπός για το βασιλιά είναι αυτά που ανήκουν και αυτά που (πραγματικά) υπάγονται στην εξουσία του κράτους να περιφρουρεί και να ασφαλίζει. Αυτά που χάνει (από το κράτος) με άγρυπνη φροντίδα να κερδίζει και ό,τι του λείπει με σοφία και δίκαιες επιτυχίες (νίκες πολεμικές) και χειρισμούς να επανακτά. γ΄ Εκπλήρωση (της αποστολής του) για το βασιλιά θεωρείται το να ευεργετεί, γι’ αυτό και ευεργέτης καλείται. Αφότου αρχίζει να εξασθενίζει η ιδιότητα (του βασιλιά) να ευεργετεί, φαίνεται – όπως πιστεύουν οι παλιοί- ότι νοθεύεται ο βασιλικός χαρακτήρας.      δ΄ Ο βασιλιάς διατηρεί και απαιτεί να εφαρμόζονται (θεωρεί δίκαιο του κράτους) όλα όσο είναι γραμμένα στη θεία γραφή, έπειτα όσα δογμάτισαν οι επτά άγιες σύνοδοι, ακόμα δε (να τηρούνται) και οι έγκυροι ρωμαϊκοί νόμοι. Επαναγωγή, 883-886, Λάμπρος Τσάκτσιρα – Ζαχαρίας Ορφανουδάκη – Μαρία Θεοχάρη, «Ιστορία Ρωμαϊκή και Βυζαντινή», Β΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2002, σελ. 248
ΚΕΙΜΕΝΟ 2 Αρμοδιότητες του Πατριάρχη, από την Επαναγωγή Ο Πατριάρχης είναι ζωντανή και έμψυχη εικόνα του Χριστού, που με λόγια και πράξεις δείχνει την αλήθεια. Σκοπός για τον Πατριάρχη (είναι), πρώτο μεν αυτούς που παρέλαβε απ’ το Θεό να τους διαφυλάξει με ευσέβεια και σεμνότητα βίου. Ακόμα, όσο μπορεί, όλους τους αιρετικούς να επαναφέρει στην ορθοδοξία και την ένωση με το σώμα της εκκλησίας (κατά το νόμο αιρετικοί είναι όσοι αποσχίζονται από την Χριστιανική Εκκλησία). Κι ακόμα να κάνει μιμητές της πίστης τους άπιστους παραδειγματίζοντάς τους με τη λαμπρή ανώτερη και αξιοθαύμαστη συμπεριφορά του... ...ξεχωριστός ρόλος του Πατριάρχη είναι να διδάσκει, να εξισώνεται χωρίς να δυσφορεί και με τους ανώτερους και με τους κατώτερους και να είναι πράος και δίκαιος. Να ελέγχει όμως αυτούς που απειθούν, να μη διστάζει δε να υπερασπίζεται την αλήθεια και να διεκδικεί τα δικαιώματα των δογμάτων ακόμα και προστά στο βασιλιά... Επαναγωγή, ΙΙΙ 1-8, Λάμπρος Τσάκτσιρα – Ζαχαρίας Ορφανουδάκη – Μαρία Θεοχάρη, «Ιστορία Ρωμαϊκή και Βυζαντινή», Β΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ,                                                                                                            Αθήνα 2002, σελ. 248
ΚΕΙΜΕΝΟ 3 Περιγραφή της αυτοκράτειρας Ζωής από τον Μιχαήλ Ψελλό (11ος αιώνας) Τις γυναικείες δουλειές η Ζωή τις απέφευγε συστηματικά: ούτε το αδράχτι έπιασε ποτέ στα χέρια της, ούτε βέβαια κάθισε να υφάνει, ούτε να κάνει κάποιο άλλο γυναικείο έργο. Αδιαφορούσε μάλιστα εντελώς ακόμη και για τους καλλωπισμούς που ταίριαζαν σε αυτοκράτειρα – δεν ξέρω αν το έκανε αυτό και στα νιάτα της, πάντως στα γεράματά της απέβαλε εντελώς κάθε φιλαρέσκεια. Το μόνο που την ενδιέφερε και το μόνο για το οπίο ξόδευε όλη της την ενεργητικότητα ήταν πως να μεταλλάξει τις φύσεις των αρωμάτων, να φτιάχνει αρώματα, να τα επινοεί, να τα βελτιώνει και να τα επεξεργάζεται. Έτσι ο ιδιαίτερος κοιτώνας της δεν είχε καλύτερη εμφάνιση από τα εργαστήρια της αγοράς, όπου οι χειρώνακτες και οι σιδεράδες δουλεύουν τη φωτιά, γιατί και στο δωμάτιό της έκαιγαν γύρω γύρω πολλά μαγκάλια και από τις υπηρέτριες η μιά μετρούσε τις ποσότητες των αρωμάτων, η άλλη τα ανακάτευε, και όλες έκαναν κάτι σχετικό. Τον χειμώνα βέβαια φαίνονταν ωφέλιμα αυτά τα έργα, καθώς οι πολλές φωτιές θέρμαιναν τον παγερό αέρα, αλλά το καλοκαίρι οι περισσότεροι δεν μπορούσαν ούτε κάν να πλησιάσουν: εκείνη όμως, λες και ήταν αναίσθητη στον καύσωνα, περιστοιχιζόταν από πολλές φωτιές σα να ήταν φρουρά. Πάντως, και η ίδια και η αδελφή της (η Θεοδώρα) φαίνεται πως ήταν αλλόκοτες από τη φύση τους. Μιχαήλ Ψελλός, Χρον. 1:384 μτφρ: Δημήτρης Τσουγκαράκης Το απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο των A.P. Kazhdan/Ann Wharton Epstein, «Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα», ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997
ΚΕΙΜΕΝΟ 4 Ο Νικήτας Χωνιάτης για τους αυτοκράτορες (τέλη 12ου - αρχές 13ου αι.) Κάθε ηγεμόνας είναι περιδεής και καχύποπτος και χαίρεται να διαπράττει όσα ο Θάνατος, το Χάος και το Έρεβος, να κλαδεύει τους ευπατρίδες, να εξοβελίζει όσους είναι υψηλοί και επιφανείς, να πετάει τον καλό σύμβουλο και να θερίζει τον γενναίο και ανδρείο στρατηγό. Έτσι οι ηγεμόνες της γης απλώς μοιάζουν με μεγάλα και ψηλ΄κορφα πεύκα: όπως εκείνα με μια μικρή πνοή του ανέμου τινάζουν τις βελόνες των κλαδιών και μουρμουρίζουν, έτσι κι αυτοί υποβλέπουν αυτούς που υπερβάλλουν σε πλούτο και τρέμουν αυτούς που ξεχωρίζουν για την ανδρεία τους. Κι αν κανείς είναι ωραίος σαν άγαλμα ή η γλώσσα του είναι σαν του καλλικέλαδου πουλιού ή έχει ευχάριστο χαρακτήρα, αυτά δεν αφήνουν τον ηγεμόνα ούτε να κοιμηθεί ούτε να ηρεμήσει, αλλά γίνονται αιτία να χάνει τον ύπνο του, να μην απολαμβάνει την καλοπέραση, να του αφαιρείταιη χαρά και να έχει αφορμή για σκοτούρες. Γι΄αυτό κακολογεί τη φύση, που έπλασε και άλλους ικανούς ως επίδοξους ηγέτες, και δεν δημιούργησε αυτόν, πρώτο και τελευταίο, τον καλύτερο από όλους τους ανθρώπους. Και καταλήγουν σε πολλά να αντιστρατεύονται τη [θεία] πρόνοια και να σηκώνουν όπλα κατά του Θεού, εκδιώκοντας τους περισσότερους καλούς και σφαγιάζοντάς τους, για να μπορούν με την ησυχία τους να διασπαθίζουν και να γλεντάνε τα δημόσια ολομόναχοι σαν να ήταν πατρική τους περιουσία, να μεταχειρίζονται τους ελεύθερους σαν δούλους, και να φέρονται σε όσους είναι ικανότεροι στη διακυβέρνηση σαν να τους έχουν αγοράσει. Κι αυτά γιατί ηδύναμητης εξουσίας τους έχει αφαιρέσει τη φρόνηση και τους έχει κάνει να ξεχνούν με κακοβουλία τα παλιά. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονογραφία, 143.43-64 μτφρ: Δημήτρης Τσουγκαράκης Το απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο των A.P. Kazhdan/Ann Wharton Epstein, «Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα», ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997
Επιμέλεια συλλογής πηγών: Κοκκινάκης Νικόλαος, Θεολόγος-Φιλόλογος