Ο Θεοφάνης μας άφησε την υπέροχη "Χρονογραφία" του,
την οποία συνέγραψε κατά τα έτη 811-814 μ.Χ. Είναι ένα ιδιότυπο είδος
μεταξύ Ιστορίας και απομνημονευμάτων με εξιστόρηση των γεγονότων κατ'
έτος, που αρχίζει από τα χρόνια του Διοκλητιανού (284 μ.Χ.) και φτάνει
μέχρι την πτώση από το θρόνο του Μιχαήλ του Α΄ του Ραγκαβέ (813 μ.Χ.).
Αποτελεί την πιο σημαντική Ιστορική πηγή της περιόδου και είναι πράγματι
μια αποκάλυψη. Ο Θεοφάνης μας παίρνει απαλά από το χεράκι και μας
ταξιδεύει στο χώρο και στο χρόνο, από έτος σε έτος, για να μας διδάξει,
να μας ωφελήσει και να μας συγκινήσει. [...] Μιλάει για όλους και για
όλα με αντικειμενικότητα, ειλικρίνεια και ελευθερία. Μας δίνει την
ιδιοσυγκρασία του άνθρωπου και τη νοοτροπία ενός ολόκληρου λαού...
|
| Κριτικές |
29/03/2012: Αlexandros Lazarou  |
|
|
“Για να κατανοήσουμε τη σημασία του παρόντος πρέπει να έχουμε στενή
γνωριμία
με την ιστορία το παρελθόντος.” John B. Bury (1862-1927)
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο εξαιρετικά επιμελημένες
εκδόσεις για θέματα ιστορίας και τέχνης εμφανίζονται στον εκδοτικό
ορίζοντα. Ανάμεσα
σ’ αυτές συγκαταλέγεται και η Χρονογραφία του Θεοφάνους του Ομολογητού
που εκπονήθηκε από τις εκδόσεις Αρμός. Πρόκειται για ένα τρίτομο έργο,
σε πολυτελή κασετίνα, που όπως επισημαίνει και ο ίδιος ο μεταφραστής, ο
αρχιμανδρίτης Ανανίας Κουστένης “ρίχνει φως στα χρόνια τα βυζαντινά, την
ιστορία και τον πολιτισμό μας. ” (Αναρωτιέμαι από ‘δω και στο εξής, που
η κρίση μας γρατζουνάει με τα νύχια της όλο και περισσότερο, πόσοι
εκδοτικοί οίκοι θα τολμήσουν να κάνουν πολυδάπανες εκδόσεις;)
Η Χρονογραφία του Θεοφάνους που καλύπτει τα γεγονότα από το 284 μ.Χ
μέχρι το 813 μ.Χ., αποτελεί τη σημαντικότερη ιστορική πηγή για το
χρονικό διάστημα του 7ου και 8ου αιώνα και πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι
για την περίοδο 769 μ.Χ. – 813 μ.Χ. εξαρτιόμαστε αποκλειστικά από τον
Θεοφάνη. O Steven Runciman θεωρεί ότι ο σύγχρονός του ο πατριάρχης
Νικηφόρος είναι λιγότερο αξιόλογος ιστορικός.
Ο Θεοφάνης ο Ομολογητής γεννήθηκε το 760 μ. Χ. και ήταν γιος του
στρατηγού Ισαάκ του θέματος Αιγαίου Πελάγους. Παρόλο που έμεινε ορφανός
σε ηλικία τριών ετών, μεγάλωσε μέσα στα πλούτη και παντρεύτηκε μία
γυναίκα εξίσου πλούσια. Κατείχε μεγάλα κτήματα στη Βιθυνία και πολλούς
δούλους, άνδρες και γυναίκες, ακόμη και χρυσοχόο. Μπήκε στην υπηρεσία
του αυτοκράτορα με το αξίωμα του στάτορα, του ανέθεσαν την επίβλεψη της
ανακατασκευής του φρουρίου της Κυζίκου και έφερε εις πέρας αυτή την
αποστολή με δικά του έξοδα. Θα ανέβαινε πολύ ψηλότερα στην αυτοκρατορική
ιεραρχία αν δεν αποφάσιζε να χαρίσει την περιουσία του και να γίνει
μοναχός. Αλλά και πάλι κατάφερε να συγκεντρώσει αρκετά χρήματα και να
ιδρύσει το πολύ σπουδαίο μοναστήρι του Μεγάλου Αγρού στην Προποντίδα*.
Εχθρικός προς την εικονομαχική πολιτική του Λέοντα Ε΄ θα εξοριστεί στο
βραχώδες νησί της Σαμοθράκης όπου θα πεθάνει κατά το έτος 817 μ. Χ. (818
μ. Χ.).
Στην εισαγωγή του ο Θεοφάνης μας εξηγεί ότι μετά από αίτημα του φίλου
του “ο ευλογημένος πατέρας Γεώργιος […] και σύγκελλος του Ταρασίου ”
συνέχισε το επίτομο χρονικό που εκείνος είχε γράψει για την περίοδο από
κτήσεως κόσμου έως του Διοκλητιανού (284 μ. Χ.), αφηγούμενος την ιστορία
έως την πτώση του αυτοκράτορα Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβέ (813 μ. Χ.).
Το έργο του βασίζεται σε προφορικές πληροφορίες και προσωπική έρευνα
συμπληρωμένη με όσα γραπτά ντοκουμέντα του ήταν προσιτά: “Πολλά βιβλία
πράγματι κι εμείς αναζητήσαμε, όσο μας ήταν δυνατόν τα ερευνήσαμε […]
Τίποτα δεν προσθέσαμε δικό μας, αλλά απ’ τους αρχαίους ιστορικούς και
λογογράφους εμαζέψαμε και βάλαμε στον οικείο τόπο κάθε χρόνου τα
γεγονότα με κατάταξη ξεκάθαρη .”2 Ο σχολιασμός των γεγονότων είναι
πολλές φορές σύντομος αλλά όχι χωρίς κάποιο πολιτικό χρωματισμό.
Ενδεικτική είναι η κριτική που ασκεί εναντίον του “ασεβή Κωνσταντίνου”3 ή
ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει την εξορία “της ευσεβέστατης
Ειρήνης”.4 Κάποιοι ιστορικοί θεωρούν ότι ο Θεοφάνης έγραψε με μοναστική
προκατάληψη, διατηρεί όμως την κρίση του και η υπομονετική ανάγνωση της
Χρονογραφίας μπορεί να μας αποκαλύψει διαφωτιστικά στοιχεία για μία
πολλαπλή προσέγγιση των προηγουμένων αιώνων.
Κλείνοντας πρέπει να επισημάνουμε ότι η παρούσα έκδοση επιτρέπει στον
αναγνώστη να παρακολουθήσει παράλληλα ή χωριστά και τα δύο κείμενα (το
πρωτότυπο κείμενο της γερμανικής έκδοσης του 1883 και την εξαιρετική
απόδοση του αρχιμανδρίτη Ανανία Κουστένη).
1. Βίος Θεοφάνους, εκδ. Loparev, στη V. V. , τομ. 17,92
2. σελ. 17, τομ. Α
3. σελ. 1147-1151, τομ. Γ
4. σελ.1297-1309, τομ.Γ |
|
|
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου