ΧΡΟΝΟΣ Φυσικός Υπαρξιακός Αιώνιος

Στο Απόλυτο αυτό καθ’ εαυτό,
δεν υπάρχει ούτε χρόνος,
ούτε χώρος ούτε αιτιότητα.
S. Vivekananda

Η κοινή, συνήθης αντίληψη του χρόνου, είναι απαραίτητη για την προσαρμογή μας στο περιβάλλον, αλλά δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.
Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι πίστευαν ότι ο χρόνος είναι «κυκλικός». Επηρεασμένοι από τις περιοδικές κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, νόμιζαν ότι τα πάντα επαναλαμβάνονται αδιάκοπα. Ό,τι συμβαίνει σήμερα, έχει ήδη συμβεί άπειρες φορές στο παρελθόν και θα συμβεί με τον ίδιο τρόπο άπειρες φορές στο μέλλον. Αυτή την άποψη υιοθέτησε μετά από πολλούς αιώνες ο F. Nietzsche με την «θεωρία της αέναης επιστροφής».
Για τον Πλάτωνα ο χρόνος είναι αντανάκλαση της αιωνιότητας. Το αμετάβλητο και τέλεια άχρονο, προβάλλεται στην κατώτερη διάσταση, στην οποία ανήκει ο υλικός κόσμος. Ο εγκόσμιος χρόνος νοείται ως «εικόνα κινητή της αιωνιότητας» (1). Ο υλικός κόσμος είναι εγκλωβισμένος στην ματαιότητα, χωρίς προοπτική λύτρωσης.
Οι μυστικοί της Ανατολής αντιλαμβάνονται ότι «το παρελθόν, το μέλλον, ο φυσικός χώρος … δεν είναι τίποτε άλλο παρά ονόματα, έννοιες, λέξεις κοινές, πραγματικότητες καθαρά επιφανειακές» (2).
Ο άνθρωπος μπορεί μέσα από μια ατομική πνευματική πορεία να σπάσει τον μάταιο κύκλο της «samsara» και να διεισδύσει στην ακύμαντη αιωνιότητα. Να ενωθεί με το Απόλυτο Ένα.
Σύγχρονοι επιστήμονες με βάση τη θεωρία της σχετικότητας του Einstein καταλήγουν ότι οι «χωροχρονικές συντεταγμένες δεν έχουν ένα αντικειμενικό νόημα ως ανεξάρτητες φυσικές οντότητες… ο χώρος και ο χρόνος είναι μόνο στοιχεία μιας γλώσσας που χρησιμοποιείται από ένα παρατηρητή, για να περιγράψει το περιβάλλον του» (3).
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο χρόνος φανερώνεται στην ανθρώπινη συνειδητότητα σε τρείς διαστάσεις:
α) φυσικός χρόνος, β) υπαρξιακός χρόνος, γ) αιωνιότητα.
Α) Ο φυσικός χρόνος γεννάται από τη σχέση του νου με το γίγνεσθαι. Συνοδεύει πληκτικά το process των υλικών μετασχηματισμών. Είναι χρόνος ποσότητας, δράσης και προόδου. Μετριέται με την ροή των γεγονότων, την κίνηση, το ρολόι και τις ρυτίδες. Είναι χρόνος κενός, α-νόητος, επίπεδος και βασανιστικός. «Το πρωί ανθήσαι και παρέλθοι, το εσπέρας αποπέσοι, σκληρυνθείη και ξηρανθείη» (4).
Β) Ο υπαρξιακός χρόνος. Σε ψυχολογικό επίπεδο, υπαρκτό είναι μόνο το παρόν. Το παρελθόν και το μέλλον, ενεργούν και υπάρχουν, μόνο μέσα από το παρόν. Ο Αγ. Αυγουστίνος αναφέρει «υπάρχουν τρεις χρόνοι: το παρόν των παρελθόντων, το παρόν των παρόντων και το παρόν των μελλόντων» (5). Σύμφωνα με τον Ε. Minkowski οι εμπειρίες του παρελθόντος προσδιορίζουν το μέλλον. Οι προσδοκίες και οι προβλέψεις που αφορούν στο μέλλον, βιώνονται ως παρελθόν. Ακόμη, στην ψυχοπαθολογία παρατηρούμε αλλοίωση της εμπειρίας της χρονικότητας (6).
Ο υπαρξιακός χρόνος είναι ο χρόνος του βιώματος. Βιώνεται με τους χτύπους της καρδιάς. Είναι ο χρόνος του έρωτα, του θανάτου, του ονείρου, της ελπίδας και της οδύνης «ότι εξέλιπεν εν οδύνη η ζωή μου και τα έτη μου εν στεναγμοίς» (7).
Γ) Αιωνιότητα: Ο χρόνος δεν είναι απλώς ροή γεγονότων ή ορίζοντας φανέρωσης εμπειριών. Έχει νόημα και προορισμό. «Είναι μια δημιουργική πορεία, κατά την οποία ό,τι δημιουργήθηκε από το μηδέν, με τη θέληση του Θεού, ανέρχεται προς την τελική ολοκλήρωσή του, τότε που ο σκοπός του Θεού θα εκπληρωθεί κατά την έσχατη ημέρα» (8).
- Η γέννηση του Χριστού αλλάζει ριζικά την ιστορία. Ανακαινίζει και αναμορφώνει την έννοια του χρόνου. Η εκκλησία διαιωνίζει την παρουσία του Θεανθρώπου στον κόσμο. «Η ιστορική εκκλησία, συγκεκριμένη, καλώς καθοριζομένη εντός του χρόνου και του τόπου, συγκεντρώνει εν εαυτή την γην και τον ουρανόν … τους ζώντας και τους κεκοιμημένους… το κτιστόν και το άκτιστον» (9).

Η αγάπη, η ταπείνωση, η προσευχή

και τα Μυστήρια της Εκκλησίας

σπάζουν τα ενδοκοσμικά όρια του χρόνου και

ανάγουν τον άνθρωπο στην διάσταση της αιωνιότητας.

Προγευόμαστε ήδη την βασιλεία των ουρανών.

Ιδού τα πάντα καινά!

Βαθιά διαφάνεια φωτοφόρος

ντύνει την γύμνια του σύμπαντος κόσμου.

Φαεσφόρες λάμπουν

στις καρδιές των δένδρων ροδοστάλες.

Την ευωδία της καθαρότητας

αχνίζει το ποτισμένο χώμα.

Οι μέλινες κορυφές των βουνών

λούζονται το βάθος του μαργαριταρένιου λευκού.

Η ψαρινή βαρκούλα χορεύει στην ρευστή αγκαλιά των κυμάτων.

Ιδού τα πάντα αβάσταχτα τέλεια!

Πυκνή χάρις ξεχειλίζει το σύμπαν.

Ολόκληρη η Δημιουργία

αποκαλύπτει τα ολόφωτα ίχνη των σπλάχνων της.

Παντού απλώνεται το μυστήριο,

το απόκρυφο της Θείας Δόξας.

Βιβλιογραφικές Παραπομπές:
- 1. Πλάτων: Τίμαιος 37 δ
- 2. Madhyamika Karika Vrtti: Αναφέρεται F. Capra: Il Tao della Fisica: ed. Adelphi 1984.
- 3. M. Sachs: Space Time and Elementary Interactions in Relativity Αναφέρεται, σελ. 193: F. Capra: Il Tao della Fisica: ed. Adelphi 1984.
- 4. Ψαλμός: 89ος (6)
- 5. Αγ. Αυγουστίνος: Εξομολογήσεις
- 6. Ε. Minkowski: Lived Time; Phenomenological and Psychopathological Studies (Northwestern University Studies in Phenomenology & Existential Philosophy.)
- 7. Ψαλμός: 30ος (11)
- 8. Φλορόφσκυ Γ.: Δημιουργία και απολύτρωση, σελ. 147
- 9. Vladimir Lossky: Η Μυστική Θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας. Γ’ έκδοση. Θεσσαλονίκη. 1984. σελ. 295

του Νικήτα Καυκιού

---